Marek Romański

Media i komunikacja

Marek Romański, znany również jako Roman Dąbrowski, był znaczącą postacią w polskiej literaturze, odgrywając kluczową rolę w rozwój powieści kryminalnej. Urodził się w 1906 roku w Rzeszowie, a swoje życie zakończył 20 czerwca 1974 roku w Buenos Aires. Jako pisarz, publicysta i dziennikarz pozostawił po sobie bogaty dorobek literacki, obejmujący kilkadziesiąt powieści kryminalnych, które zdobyły uznanie czytelników.

W historii polskiej literatury kryminalnej Romański zyskał miano jednego z najważniejszych twórców obok Adamem Nasielskim oraz Antonim Marczyńskim. Razem tworzyli tzw. wielką trójkę polskich autorów kryminałów w okresie II Rzeczypospolitej, przyczyniając się do popularyzacji tego gatunku literackiego w Polsce.

Życiorys

W 1900 roku w Paryżu przyszedł na świat Marek Romański, który był synem Tadeusza Dąbrowskiego oraz wnukiem generała Jarosława Dąbrowskiego. Osierocony w młodym wieku, trafił pod opiekę wujostwa Rydlów. Swoje edukacyjne kroki stawiał na Uniwersytecie Jagiellońskim, jednakże nie zdołał ukończyć studiów prawniczych. W latach dwudziestych XX wieku zaangażował się w działalność pism socjalistycznych, takich jak „Naprzód” (1922), „Robotnik” (1927) oraz „Głos młodzieży robotniczej” (1928–29). Twórczość literacką Romański rozwijał, publikując w „Naprzodzie” nowele, wiersze i felietony, przeważnie pod własnym nazwiskiem.

Od 1926 roku osiedlił się w Warszawie. Jego pasja podróżnicza doprowadziła go w 1930 roku do Meksyku i na Kubę, gdzie korespondencje z tych rejonów znalazły swoje miejsce w „Robotniku” i „Naprzodzie”. Około początku lat 30. XX wieku, będąc w wieku dwudziestu kilku lat, Romański rozpoczął publikację powieści kryminalnych, podobnie jak Adam Nasielski. W latach 1935–36 działał jako korespondent wojenny „Gońca Warszawskiego” w Abisynii. Jego twórczość osiągnęła apogeum popularności tuż przed wybuchem II wojny światowej, kiedy to publikował regularnie kilka powieści rocznie.

W trakcie II wojny światowej Romański pozostał w Warszawie, angażując się w prace dla departamentu prasy Delegatury Rządu RP na Kraj, używając pseudonimów Barbarka i Rzeszowski. W 1944 roku, tuż przed powstaniem warszawskim, zdołał przedostać się na Węgry, lecz szybko wpadł w ręce hitlerowców i został skazany na przymusową pracę w Dolnej Bawarii. Udało mu się uciec do Włoch, gdzie zaciągnął się do armii generała Władysława Andersa. Po demobilizacji jego życie przeniosło się do Londynu, a w 1950 roku wyjechał do Argentyny, gdzie osiedlił się w Buenos Aires. W tym miejscu zaczął redagować m.in. „Głos Polski” od 1957 roku oraz publikował kolejne powieści, które być może napisał jeszcze przed wojną.

Bardzo istotnym momentem w jego karierze było, gdy w 1951 roku wszystkie jego utwory zostały usunięte z polskich bibliotek oraz objęte cenzurą. Warto dodać, że prace Marka Romańskiego zostały przetłumaczone na język angielski (Mussolini: twilight and fall) oraz niemiecki (Die letzte Maske). W literackim dorobku Romańskiego istnieje również podejrzenie, że mógł on posługiwać się pseudonimem ELMAR, a opowiadania pod tym imieniem zawierają postaci z nazwiskami podobnymi do tych z jego powieści.

Wielką wartością twórczości Mareka Romańskiego jest stworzenie fikcyjnych postaci, takich jak angielski detektyw Jerzy Mac Grady oraz doktor Piotr Vulpius. Jego pisarskie inspiracje sięgają również Maurice’a Leblanca, znanego autora Arsène’a Lupina, którego postać znalazła swoje miejsce w jednej z powieści Romańskiego. Ciekawym motywem jest również tajemniczy złodziej znany jako Mister X, który nawiązuje do Arsène’a Lupina.

Powieści kryminalne

Poniżej przedstawiamy dzieła, które swoją wyjątkowością przyciągają uwagę miłośników literatury kryminalnej. Twórczość Marka Romańskiego obfituje w różnorodne tytuły, które na przestrzeni lat zdobyły uznanie czytelników. Oto lista powieści kryminalnych tego autora:

  • Kariera Edwarda Merkla (1925) – dzieło o tematyce dziennikarskiej,
  • Miss o szkarłatnym spojrzeniu (1930, wznowiona 1948, 2020) – powieść z detektywem Mac Grady’m,
  • Mord na Placu Trzech Krzyży (1930, wznowiona 2019) – pierwotnie opublikowana w odcinkach jako Ostatnia maska; wydana również w języku niemieckim i czeskim w 1930 roku,
  • Szpieg z Falklandów (1930, wznowiona 2019),
  • Tajemnica kanału La Manche (1930, wznowiona 2013, 2019) – kolejna powieść z detektywem Mac Grady’m; dostępna w języku węgierskim,
  • Chicago — miasto zbrodni (1931),
  • Szajka Biedronki i Akcje „A.T.N.” (1932, wznowiona 2016) – współautorstwo M. Borkowicza w tej powieści dwuczęściowej,
  • Czarny trójkąt i Człowiek z Titanica (1932, wznowiona 2015) – historia w formie dwuczęściowej,
  • Pająk (1932, wznowiona 2012, 2018),
  • Gród Szatana (1932, wznowiona 2015),
  • Żółty Szatan i Ostatnia gra Yoshimury (1933, wznowiona 2015) – kolejna powieść dwuczęściowa,
  • Odwet (1933, wznowiona 2015),
  • Znak zapytania (1933, wznowiona 2013, 2019),
  • Omyłka doktora Vulpiusa (1934) – dzieło gazetowe,
  • Prokurator Garda. Sprawa 777 (1934) – znana również jako Sprawa 777 w 1934 roku oraz Prokurator Garda w 1939; wznowiona w 2020 roku i z ekranizacją z 1938 roku,
  • W walce z Arseniuszem Lupinem (1934, wznowiona 2014, 2019),
  • Złote sidła i Defraudant (1935, wznowiona 2019) – powieść dwuczęściowa,
  • Małżeństwo Neili Forster (1934, wznowiona 1991, 2019) – dzieło z postacią doktora Vulpiusa,
  • Mister X (1935) – napisana dla „Gońca Warszawskiego”, z wyniesieniem na szczyty jako książka w dwóch tomach w 2020 roku,
  • Serca szpiegów i Salwa o świcie (1935, wznowiona 2013, 2020) – opublikowane w prasie jako Podwójne życie Grety Nielsen oraz Pod obcą maską,
  • Życie i śmierć Axela Branda (1935, wznowiona 2013, 2020) – znana też jako Tajemnica Axela Branda; historia z doktorem Vulpiusem,
  • Ostatni występ Turwida ([1938]) – wydanie rozszerzone jako Spóźnione świtanie (1937) w formie artykułu prasowego,
  • Śmierć w operze ([1939]) – także znana jako Wieczór bez jutra (1937) – w tej samej konwencji gazetowej (zmienione jedynie nazwisko głównego bohatera),
  • Koniec Sherlocka Holmesa (1946).

Literatura kryminalna Marka Romańskiego to nieprzebrany zbiór interesujących wątków i intrygujących postaci, które wciągają czytelników w fascynujące zagadki i mroczne sekrety. Jego twórczość z pewnością zasługuje na uwagę każdego pasjonata tego gatunku.

Opowiadania kryminalne

W dorobku Marka Romańskiego znajdują się liczne opowiadania kryminalne, które zachwycają zarówno fabułą, jak i klimatem lat 30. XX wieku. Oto niektóre z nich:

  • krwawa zapałka (lata 30. XX w., wznowione 2017),
  • zapomniane słowo (lata 30. XX w., wznowione 2017).

Pozostałe publikacje

Oto wyczerpująca lista publikacji autorstwa Marka Romańskiego, które dotyczą zarówno tematów kryminalnych, jak i kwestii społecznych związanych z emigracją.

  • Sprawa Rity Gorgon. Reportaż kryminalny (1933, wznowiona 2015),
  • Najazd cywilizacji (1936),
  • Dlaczego nie wracamy (1946),
  • Dokąd emigrować? (1946),
  • Nie! Nie! Nigdy! (1946),
  • W sprawie polskiej emigracji: memoriał (1946),
  • Stanisław Mikołajczyk. Słowo i czyn (1948),
  • Sto dni Mussoliniego (1952), wyd. 1956 w języku angielskim jako Mussolini: twilight and fall.

Adaptacje filmowe powieści

W historii kinematografii powstał film Rena, który w 1938 roku zaprezentował dramatyczne wątki osadzone w kontekście powieści Prokurator Garda. Warto zauważyć, że część elementów kryminalnych została zmieniona, co odzwierciedla różnorodność interpretacji twórczości literackiej w adaptacjach filmowych.

Przypisy

  1. RomanR. Dąbrowski RomanR., Defraudant, wyd. II powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2019, ISBN 978-83-66371-12-5, OCLC 1129954563 [dostęp 15.01.2023 r.]
  2. RomanR. Dąbrowski RomanR., Znak zapytania, wyd. I powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2019, ISBN 978-83-66022-92-8, OCLC 1135433251 [dostęp 15.01.2023 r.]
  3. RomanR. Dąbrowski RomanR., W walce z Arseniuszem Lupinem, wyd. I powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2019, ISBN 978-83-66022-68-3, OCLC 1135438855 [dostęp 15.01.2023 r.]
  4. RomanR. Dąbrowski RomanR., Szpieg z Falklandów, wyd. II powojenne, Warszawa 2019, ISBN 978-83-66371-26-2, OCLC 1280553900 [dostęp 15.01.2023 r.]
  5. RomanR. Dąbrowski RomanR., Tajemnica Kanału La Manche, wyd. II powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2019, ISBN 978-83-66371-00-2, OCLC 1129889535 [dostęp 15.01.2023 r.]
  6. RomanR. Dąbrowski RomanR., Małżeństwo Neili Forster, wyd. III, Warszawa 2019, ISBN 978-83-66371-27-9, OCLC 1246196838 [dostęp 15.01.2023 r.]
  7. RomanR. Dąbrowski RomanR., Pająk, wyd. 1 powojenne, Warszawa 2018, ISBN 978-83-66022-31-7, OCLC 1112066170 [dostęp 15.01.2023 r.]
  8. RomanR. Dąbrowski RomanR., Mord na Placu Trzech Krzyży, wyd. I powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2018, ISBN 978-83-66022-30-0, OCLC 1129889503 [dostęp 15.01.2023 r.]
  9. Marek Romański, Krwawa zapałka, [w:] „Crimen” 1/2017, s. 132–137
  10. Marek Romański, Zapomniane słowo, [w:] „Crimen” 1/2017, s. 138–145.
  11. ELMAR, Mord przy Chmielnej, „Kryminały przedwojennej Warszawy”, t. 45, Warszawa 2017.
  12. RomanR. Dąbrowski RomanR., Akcje ATN, wyd. 1 powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2016, ISBN 978-83-65499-20-2, OCLC 979081614 [dostęp 15.01.2023 r.]
  13. RomanR. Dąbrowski RomanR., Człowiek z Titanica, 1. wyd. powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2015, ISBN 978-83-63424-93-0, OCLC 947209006 [dostęp 15.01.2023 r.]
  14. RomanR. Dąbrowski RomanR., Czarny trójkąt, 1. wyd. powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2015, ISBN 978-83-63424-92-3, OCLC 947209425 [dostęp 15.01.2023 r.]
  15. RomanR. Dąbrowski RomanR., Gród Szatana, wyd. 1 powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2015, ISBN 978-83-63424-60-2, OCLC 907438903 [dostęp 15.01.2023 r.]
  16. RomanR. Dąbrowski RomanR., Żółty Szatan, wyd. 1 powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2015, ISBN 978-83-63424-54-1, OCLC 907384954 [dostęp 15.01.2023 r.]
  17. RomanR. Dąbrowski RomanR., Ostatnia gra Yoshimury, wyd. 1 powojenne, Warszawa: Wydawnictwo CM, 2015, ISBN 978-83-63424-55-8, OCLC 907385024 [dostęp 15.01.2023 r.]
  18. „Kultura”, nr 9/1974, s. 145
  19. Cenzura PRL: wykaz książek podlegających niezwłocznemu wycofaniu 1 X 1951 r.. posł. Zbigniew Żmigrodzki. Nortom: Wrocław, 2002, s. 37. ISBN 83-85829-88-1.
  20. BeataB. Dorosz BeataB., Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, Tom 7, R-Sta, Warszawa 2001, s. 73–74.

Oceń: Marek Romański

★★★★★
Średnia ocena:4.96 Liczba ocen:16