Synagoga Nowomiejska w Rzeszowie

---

Historia

Budowla, która zyskała szczególne znaczenie w Rzeszowie, powstała na przełomie XVII i XVIII wieku, a jej budowa miała miejsce za zezwoleniem Hieronima Andrzeja Lubomirskiego z 1686 roku. Zachowane akta wskazują na włoskiego architekta Jana Chrzciciela Belottiego, który pełnił rolę głównego budowniczego oraz projektanta synagogi w latach 1705–1712. Z tego powodu konkretna data powstania tego obiektu pozostaje niejasna do dzisiaj. Na początku miała ona charakter obronny, co było typowe dla wielu synagog z tego okresu.

W pierwszej połowie XIX wieku synagoga przeszła gruntowny remont, który znacząco poprawił jej stan. Już na początku XX wieku obiekt znajdował się pod stałą opieką konserwatorską, najpierw ze strony austriackiego namiestnictwa, a potem województwa lwowskiego.

Okres II wojny światowej przyniósł tragiczne wydarzenia, kiedy hitlerowcy dokonali dewastacji synagogi, przekształcając jej wnętrza w stajnię dla koni. W 1944 roku doszło do podpalenia budynku, co doprowadziło do zawalenia się sklepienia, pęknięcia ścian oraz uszkodzenia wiązań łączących wysokie attyki.

Po wojnie synagoga znalazła się w stanie totalnej ruiny, zagrażając zawaleniem. W 1948 roku planowano wyburzenie tego zrujnowanego obiektu, a do realizacji tego zamysłu miało dojść poprzez zatrudnienie Państwowego Urzędu Odbudowy, który mógłby pozyskać do odbudowy większą ilość cegieł.

Kongregacja Wyznania Mojżeszowego sprzeciwiła się tym zamiarom, proponując zamiast tego wyremontowanie synagogi oraz rozebranie niszczącej się attyki. Argumenty podjęte przez Kongregację opierały się na zabytkowym charakterze budynku oraz jego solidnych, grubych murach, które świadczyły o obronnym stylu architektonicznym synagogi.

Etap odbudowy nastąpił w latach 1954–1965, kiedy to budynek odzyskał dawną świetność, choć z nadbudowaną dodatkową kondygnacją na dachu, co wpłynęło na jego pierwotny wygląd. W przestrzeniach synagogi znalazły swoje miejsce takie instytucje jak Biuro Wystaw Artystycznych, Związek Polskich Artystów Plastyków, Związek Polskich Artystów, Malarzy i Grafików, a obecnie także kawiarnia. Niestety, do dnia dzisiejszego zachowało się niewiele elementów pierwotnego wyposażenia synagogi.

Architektura

Murowana synagoga, zbudowana na prostokątnym planie o wymiarach 20 na 30 metrów, jest doskonałym przykładem stylu renesansowo-barokowego. Wnętrze tego historycznego budynku pierwotnie składało się z głównej sali modlitewnej, zlokalizowanej w części wschodniej, do której dostęp był możliwy przez przedsionek. Na piętrze nad przedsionkiem znajdował się natomiast babiniec, specjalnie przystosowany do potrzeb kobiet uczestniczących w modlitwach.

Wewnątrz głównej sali modlitewnej zainstalowano barokowe sklepienie, które wspierały cztery masywne filary. Między tymi filarami umieszczona była bima, używana do publicznego odczytywania Tory. Elementy wystroju, takie jak ściany, sklepienia i filary, zdobiły kolorowe polichromie oraz bogate sztukaterie, które przyciągają wzrok swoim kunsztem.

Do dzisiejszych czasów na wschodniej ścianie synagogi zachowała się wnęka po Aron ha-kodesz, jednak została ona zasłonięta ekranem, który obecnie służy do ekspozycji obrazów. Ten element architektoniczny jest świadectwem chwały i duchowości, które niegdyś emanowały z tego miejsca.

---

Oceń: Synagoga Nowomiejska w Rzeszowie

---