Pomnik Leopolda Lisa-Kuli w Rzeszowie

---

Tekst inskrypcji

Napis umieszczony na cokole pomnika brzmi: „Pułkownik Leopold Lis-Kula, ur. 11 XI 1896 w Kosinie pod Rzeszowem, padł 7 III 1919 roku pod Torczynem – strzelec legionista, Peowiak, żołnierz polski, we wszystkich pracach przykład cnoty, w walkach wzór bohaterstwa”.

Na tablicy informacyjnej widnieje z kolei informacja: „Pomnik płk. Leopolda Lisa Kuli, wzniesiony w 1932 r. autorstwa Edwarda Wittiga, zniszczyli hitlerowcy w 1940 r. Obecny, ustawiony w 1992 r., stanowi replikę poprzedniego, wykonaną przez Bogusza Salwińskiego i Janusza Wilczyńskiego. Leopold Lis – Kula 1896 – 1919”. Ulokowano także napisy w języku niemieckim i angielskim.

Okoliczności odsłonięcia pomnika

Pułkownik Leopold Lis-Kula zginął w marcu 1919 roku podczas walki toczonej przeciwko wojskom ukraińskim. Jego heroiczne czyny związane z obroną wschodniej granicy Polski stały się powodem, dla którego uroczystości pogrzebowe przybrały formę wielkiej manifestacji patriotycznej. W celu upamiętnienia jego osoby, grupa towarzyszy broni oraz kolegów z czasów gimnazjalnych podjęła inicjatywę ufundowania pomnika.

W 1927 roku powstał komitet budowy monumentu, który zyskał na czoło Aleksandrę Piłsudską, żonę znanego Marszałka. Wykonanie rzeźby powierzono profesorowi Edwardowi Wittingowi, który stworzył dzieło o wysokiej wartości artystycznej.

Odsłonięcia pomnika dokonał prezydent Ignacy Mościcki w dniu 18 września 1932 roku. Uroczystość rozpoczęła się od mszy polowej, a zakończyła defiladą. W wydarzeniu tym uczestniczyli przedstawiciele najwyższych władz, w tym generalicji, sejmu, senatu oraz rządu, a także lokalnych władz. W sumie w uroczystościach wzięło udział około 40 tysięcy osób, co przewyższało liczebność mieszkańców miasta w tamtym czasie.

Późniejsza historia

W okresie przedwojennym kult Leopolda Lisa-Kuli był niezwykle intensywny, jego postać zyskała status jednego z kluczowych wzorców dla młodego pokolenia. W latach 30. jego wizerunek był aktywnie promowany w ramach programów nauczania historii, realizowanych zarówno w szkołach powszechnych, jak i średnich. Pomnik, upamiętniający Lisa-Kulę, stał się nie tylko symbolem Rzeszowa, miasta, które miało z nim głębokie związki, ale również istotnym miejscem dla patriotycznych manifestacji oraz rocznicowych uroczystości.

W kontekście II wojny światowej Rzeszów znalazł się pod niemiecką okupacją. W nocy z 10 na 11 kwietnia 1940 roku pomnik został doszczętnie zniszczony. Przed tym, zanim pozostałości zostały wysłane do Rzeszy, udało się zatrzymać głowę pomnika, która została następnie ukryta w podziemiach Muzeum Rzeszowskiego, a obecnie jest wystawiana dla zwiedzających. Po zakończeniu wojny, w czasach PRL, Lis-Kula padał w zapomnienie, jednak środowiska niepodległościowe nie pozwoliły na całkowitą utratę pamięci o nim.

Pomysł odbudowy pomnika zrodził się w 1980 roku, jednak realizacja tego projektu stała się możliwa dopiero po upadku komunizmu w 1989 roku. Z okazji zbliżającej się wizyty Jana Pawła II w Rzeszowie, która miała miejsce w czerwcu 1991 roku, postanowiono, że Zarząd Regionu „Solidarności” ofiaruje miastu statuetkę pomnika Lisa-Kuli. Miniaturę wykonał zespół artystów na podstawie starych zdjęć.

Pojawił się również Komitet Odbudowy Pomnika, który podjął działania mające na celu pozyskanie funduszy. W tym celu wydano reprint książki o Lisie-Kuli z 1932 roku, sprzedawanej jako „cegiełka” zarówno w kraju, jak i za granicą. Konkurs na stworzenie repliki pomnika zdobyli rzeźbiarze z Krakowa: Bogusz Salwiński oraz Janusz Wilczyński. Uroczystość odsłonięcia i poświęcenia pomnika miała miejsce 22 listopada 1992 roku, a wzięła w niej udział także ważna postać – prezydent na uchodźstwie Ryszard Kaczorowski.

Ostatecznie, zarówno pomnik, jak i grób Lisa-Kuli na cmentarzu rzeszowskim na nowo stały się centralnymi miejscami dla zbiorowej pamięci narodowej.

Współczesne znaczenie

W bezpośrednim sąsiedztwie pomnika Leopolda Lisa-Kuli odbywają się znaczące uroczystości związane z narodowymi świętami oraz wydarzenia harcerskie. Uroczyste obchody rocznicy śmierci tego bohatera, które zyskały na znaczeniu, gromadzą co roku od kilku do nawet kilku tysięcy uczestników, w tym liczne delegacje ze szkół.

Pomnik funkcjonuje również jako istotne miejsce spotkań odrodzonych związków „strzeleckich”, które są organizacjami paramilitarnymi o charakterze społeczno-wychowawczym, nawiązującymi do struktur istniejących zanim Polska odzyskała niepodległość. Dodatkowo, stanowi on jeden z kluczowych punktów na szlaku turystyczno-historycznym prowadzącym z Kosiny do Rzeszowa, który liczy 39 kilometrów i którego patronem jest płk. Lis-Kula.

Inicjatywa szlaku zrodziła się z działań Podkarpackiego Oddziału Związku Piłsudczyków, organizacji zajmującej się kultywowaniem tradycji piłsudczykowskiej oraz niepodległościowej, a także wychowaniem patriotycznym młodzieży. Na trasie organizowane są regularne rajdy, które łączą cele edukacyjne z aktywnościami sportowymi, co sprzyja wzmocnieniu więzi społecznych i propagowaniu wartości patriotycznych.

Wydarzeniom towarzyszą liczne konkursy historyczne, koncerty oraz pogadanki na temat historii, a także wspomnienia krewnych płk L. Lisa-Kuli. Uczestniczy w nich młodzież szkolna, harcerze, przedstawiciele związków strzeleckich, nauczyciele oraz turyści. Co więcej, organizowane są także rajdy rowerowe, które przyciągają różnorodne grupy miłośników aktywnego spędzania czasu.

---

Oceń: Pomnik Leopolda Lisa-Kuli w Rzeszowie

---