Józef Szajna, urodzony 13 marca 1922 roku w Rzeszowie, a zmarły 24 czerwca 2008 roku w Warszawie, był wybitnym polskim artystą o wielu talentach. Jako malarz, scenograf i reżyser odznaczał się ogromnym talentem oraz pasją do sztuki. Jego działalność artystyczna była nie tylko twórcza, ale także pedagogiczna, ponieważ przez wiele lat pełnił funkcję profesora w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie dzielił się wiedzą i doświadczeniem ze swoimi studentami.
Warto również podkreślić, że w okresie II wojny światowej Józef Szajna przeszedł przez bardzo trudny czas, będąc więźniem niemieckich obozów KL Auschwitz i Buchenwaldu. Ta trauma niewątpliwie wpłynęła na jego twórczość, dodając jej głębi i emocjonalnego ładunku.
Życiorys
Józef Szajna urodził się w rodzinie o spolonizowanym rodowodzie, której korzenie sięgają włoskiego lub niemieckiego pochodzenia. Był jednym z trzech synów Juliana Szajny, który pracował jako maszynista kolejowy, oraz Karoliny z Pieniążków. W czasie niemieckiej okupacji Polska, Szajna aktywnie uczestniczył w ruchu oporu, dołączając do Związku Walki Zbrojnej. Po aresztowaniu, trafił najpierw do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz, a później do Buchenwaldu, gdzie był więźniem Karnej Kompanii. Doświadczenia, jakie przeszedł w obozach, miały istotny wpływ na jego późniejszą twórczość, która koncentrowała się na zagładzie, zniszczeniu oraz przemijaniu.
Studia artystyczne Józefa Szajny odbyły się na krakowskiej ASP, gdzie uzyskał dyplom z grafiki w 1952 roku oraz z scenografii w 1953 roku. W latach 1955–1966 pełnił funkcję współzałożyciela, dyrektora oraz dyrektora artystycznego Teatru Ludowego w Krakowie. Jego wkład w kształt przedstawień teatralnych, w tym inscenizacji takich jak „Rewizor” M. Gogola czy „Dziady” A. Mickiewicza, był znaczący. Poza tym, Szajna był członkiem PZPR oraz w 1972 roku dostrzegł potrzebę założenia Warszawskiego Centrum Sztuki „Studio”. Pracował jako scenograf i reżyser w wielu krajach, a jego prace były wystawiane zarówno w Polsce, jak i za granicą.
Artysta nie ograniczał swojej twórczości tylko do Polski. Współpracował z licznymi teatrami w Europie, w tym we Francji, gdzie występował między innymi w Nicei (1968) oraz Nancy (1973), a także w Paryżu (1980). Obok tego, miał swoje przedstawienia w takich krajach jak Anglia (Sheffield, 1970; Edynburg, 1972), Szwecja (Göteborg, 1971), Włochy (Florencja, 1971) oraz Niemcy (Berlin, 1974). Jego renoma i działalność artystyczna przyniosły mu wyróżnienia, w tym Nagrodę Sekcji Krytyków Teatralnych PO ITI w 1992 roku, co świadczy o jego znaczącym wpływie na propagowanie polskiej kultury teatralnej na międzynarodowej arenie.
Był aktywnym uczestnikiem międzynarodowych stowarzyszeń artystów oraz honorowym członkiem takich organizacji jak Association Internationale des Arts Plastiques. W swoim dorobku miał liczne współprace, które prowadziły do wielu poważnych realizacji artystycznych. W 50. rocznicę wyzwolenia Auschwitz, Szajna koordynował wystawę, mającą na celu uczczenie pamięci ofiar nazizmu. Działał też w Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa w latach 1988–1990.
W ostatnich latach życia artysta ponownie nawiązał głębszą więź z rodzinnym Rzeszowem. Na deskach Teatru im. Wandy Siemaszkowej zrealizował spektakl „Deballage” (Rozpakowanie) oraz przekazał swoje dzieła do nowo powstałej przy Teatrze Szajna Galerii. W okresie między 2002 a 2004 rokiem pełnił rolę wykładowcy w Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie, gdzie prowadził zajęcia dotyczące wiedzy o teatrze oraz sztukach plastycznych. Stał się uwielbianym dydaktykiem, a uczelnie z okazji stulecia jego urodzin zorganizowały Biennale im. prof. Józefa Szajny oraz uruchomiły stronę internetową poświęconą jego osobie.
Józef Szajna zmarł 24 czerwca 2008 roku w Warszawie, a jego ostatnim miejscem spoczynku jest cmentarz Powązkowski w Warszawie (kwatera 14-3-11).
Odznaczenia i wyróżnienia
Józef Szajna, wybitny artysta i twórca, został uhonorowany licznymi odznaczeniami za swoje osiągnięcia w dziedzinie kultury oraz sztuki. W jego bogatym dorobku można znaleźć Krzyż Kawalerski, Komandorski, Komandorski z Gwiazdą oraz Wielki Krzyż Orderu Odrodzenia Polski, co dowodzi ogromnego uznania, jakim się cieszył.
Wśród jego wyróżnień i medali znajdują się:
- Krzyż Oświęcimski, który otrzymał w 1985 roku,
- Order Sztandaru Pracy I klasy,
- Medal 30-lecia Polski Ludowej,
- Medal 40-lecia Polski Ludowej,
- Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury”,
- Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy”,
- Odznaka honorowa „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego”,
- Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
Oprócz tego, Szajna otrzymał wiele nagród i wyróżnień, m.in. Nagrodę miasta Krakowa oraz Warszawy, a także nagrodę „Foundation of A. Jurzykowski” przyznaną przez Fundację Alfreda Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Jako honorowy obywatel Opola, w 1976 roku Sojuz zyskał dyplom Ministra Spraw Zagranicznych PRL Stefana Olszowskiego.
W dniu 6 lipca 2008 roku, po jego śmierci, na Bursztynowej Promenadzie Gwiazd w Gdańsku odsłonięto odcisk jego dłoni w brązie, co jest symbolicznym upamiętnieniem jego wkładu w kulturę.
Dodatkowo, 5 maja 2023 roku premierę miało nowe wydanie podcastu „Opowiedz im o Auschwitz”, zatytułowane „W oczach miał śmierć. Opowieść o Józefie Szajnie”, które przybliża tragiczne losy artysty w obozach koncentracyjnych.
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
Arek Kłusowski | Aleksander Błoński | Anna Sroka-Hryń | Jakub Półtorak | Stanisław Wisłocki | Feliks Ratajewicz | Andrzej Bryg | Piotr Mohamed | Władysław Kornak | Marcin Malinowski (klarnecista) | Ignacy Machowski | Anna Maria Huszcza | Juliusz Kaden-Bandrowski | Stan Borys | Izabela Gwizdak | Leon Machowski | Jerzy Grotowski | Józef Hajdasz | Robert Cieśla | Rafał RżanyOceń: Józef Szajna