Juliusz Kaden-Bandrowski

---

Życiorys

Juliusz Kaden-Bandrowski przyszedł na świat w domu rodzinnym Juliusza Mariana oraz Heleny z Kadenów. Miał braci, Jerzego (1883–1940) oraz Tadeusza (ur. 1895), a także bratanka Aleksandra oraz kuzyna Bronisława. Poświęcił swoje lata młodzieńcze na naukę pianistyki w renomowanych konserwatoriach w takich miastach jak Kraków, Lwów, Lipsk i Bruksela (od 1907). Niestety jego marzenia o karierze pianisty zderzyły się z rzeczywistością, gdyż dwukrotne złamanie ręki w dzieciństwie otworzyło inną ścieżkę życia. W 1907 roku wstąpił na drogę publicystyki i rozpoczął pracę jako korespondent prasy krajowej, pisząc przy tym recenzje oraz szkice publicystyczne. Podczas pobytu w Brukseli zajął się także studiami filozoficznymi.

W tym okresie Kaden-Bandrowski zaangażował się w działalność społeczną i niepodległościową, łącząc się z polskimi stowarzyszeniami młodzieżowymi na emigracji, w tym z lelewelczykami i PPS-Frakcją Rewolucyjną. Jego debiut literacki miał miejsce w 1911 roku, kiedy to opublikował powieść „Niezguła”, napisanie której rozpoczął już w 1909 roku; dzieło to spotkało się z pozytywnym odbiorem krytyków. W tym samym roku dostrzegano także jego talent w tomie nowel „Zawody”, a w 1913 roku wydał swoją drugą powieść „Proch”. Jeszcze przed wybuchem I wojny światowej wrócił do Krakowa, gdzie nawiązał współpracę z tygodnikiem socjalistycznym „Naprzód”. Juliusz Kaden-Bandrowski był zwolennikiem Józefa Piłsudskiego, co odzwierciedlało się w jego postawie oraz moralu w życiu osobistym. Otrzymał również Kawalerski Order Leopolda II za dotychczasową działalność w popularyzacji kultury belgijskiej.

Po wybuchu I wojny światowej, w sierpniu 1914 roku, wstąpił do I Brygady Legionów Polskich dowodzonej przez Piłsudskiego, gdzie pełnił funkcję adiutanta. W tym czasie był także członkiem Polskiej Organizacji Narodowej. Z czasem awansował na chorążego (28 kwietnia 1916) oraz podporucznika 5 pułku piechoty Legionów Polskich (1 stycznia 1917). Po wrześniu 1918 roku zaangażował się w Polską Organizację Wojskową w Krakowie, a kilka tygodni później, 18 listopada, generał Bolesław Roja powołał go na kierownika Biura Prasowego w Polskiej Komendzie Wojskowej w Krakowie. Jego działalność obejmowała również relacjonowanie walk o Przemyśl, a także obronę Lwowa oraz Kresów Wschodnich podczas konfliktu polsko-ukraińskiego aż do stycznia 1919 roku.

W grudniu 1918 roku Kaden-Bandrowski został pierwszym redaktorem naczelnym „Żołnierza Polskiego”, jednak szybko zrezygnował, aby skupić się na relacjonowaniu wojny polsko-bolszewickiej, w tym ekspedycji do Wilna i Kijowa. Równocześnie kierował Biurem Prasowym Naczelnego Dowództwa, co ściągnęło na niego kontrowersje dotyczące rzekomych nadużyć finansowych, które ostatecznie nie zostały potwierdzone. Po wojnie zastał go stopień kapitana z dniem 1 czerwca 1919 oraz 274. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W latach 1923–1924 był oficerem rezerwy 14 pułku piechoty we Włocławku, a w 1934 roku figurował w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III. Był również redaktorem w piśmie „Skamander” oraz przez kilka miesięcy w 1921 roku przebywał w USA, gdzie prowadził odczyty w polonijnych środowiskach.

Twórczość Kaden-Bandrowskiego w latach 20. była niezwykle bogata. W 1922 roku rozpoczął publikację powieści politycznej „Generał Barcz”, uznawanej za jedno z najważniejszych dzieł w jego karierze. Powieść ta, oparta na faktach, odzwierciedlała wydarzenia związane z odzyskaniem przez Polskę niepodległości. W latach późniejszych publikował również „Czarne skrzydła”, które traktowało o losach górników z Zagłębia Dąbrowskiego oraz „Mateusz Bigda”, analizy wojny o władzę w powojennej Polsce. Plany na trzecią powieść, „Białe skrzydła”, skomplikował wybuch II wojny światowej, co sprawiło, że ukończono ją dopiero w 1942 roku, jednak znaczna część maszynopisu zaginęła w trakcie wojny.

Kaden-Bandrowski pełnił także istotne funkcje w związku literatów, przewodnicząc Związkowi Zawodowemu Literatów Polskich w latach 1923–1926 oraz ponownie w 1933. Do 1939 roku był sekretarzem generalnym Polskiej Akademii Literatury, a w 1928 roku otrzymał Państwową Nagrodę Literacką, będąc także radnym Warszawy.

Podczas obrony Warszawy, 8 września 1939 roku, Kaden-Bandrowski objął dział propagandy prasowej w Komisariacie Cywilnym. Mimo możliwości opuszczenia miasta, zdecydował się pozostać w Warszawie, gdzie aktywnie uczestniczył w tajnym nauczaniu literatury oraz edukacji muzycznej. W czasie okupacji został aresztowany przez Gestapo, a jego ostatnim dziełem, które napisał w tym okresie, była powieść „Jedwabny węzeł”, z fragmentami opublikowanymi przez Irenę Szypowską w „Twórczości” (nr 11, 1959).

Kaden-Bandrowski zmarł 8 sierpnia 1944 roku, w trakcie powstania warszawskiego. Mieszkańcy budynku przy Sękocińskiej 3 wskazywali, że został ranny w wyniku wybuchu granatu podczas transportu amunicji. Jego ciało zostało pochowane w wojennym grobie przy Placu Narutowicza; grób ten został odnaleziony podczas akcji ekshumacyjnej w kwietniu 1945 roku. Prace literackie, które pozostawił po sobie, wyróżniały się wiernością faktom, głębokością analizy oraz różnorodnością zastosowanych środków stylistycznych. Wiele jego dzieł, ze względu na krytyczną ocenę przez środowisko literackie pokolenia międzywojennego, w tym Zbigniewa Uniłowskiego, zostało ograniczone przez cenzurę aż do postalinowskiej odwilży.

Życie rodzinne

Juliusz Kaden-Bandrowski był osobą wyznania ewangelicko–reformowanego. W jego życiu osobistym istotną rolę odegrało małżeństwo z Romaną ze Szpaków, która wcześniej była znana jako Lewińska i była aktorką teatralną. Para doczekała się synów bliźniaków, Andrzeja oraz Pawła, którzy obaj zginęli w trakcie II wojny światowej. Andrzej, urodzony w 1920 roku, był podporucznikiem Armii Krajowej i zmarł tragicznie podczas akcji 3 czerwca 1943 roku w Warszawie. Jego brat Paweł, także urodzony w tym samym roku, służył jako porucznik AK i walczył dzielnie w powstaniu warszawskim. Niestety, poległ na Czerniakowie 15 września 1944 roku.

Cała rodzina znalazła wieczny spokój, gdyż Juliusz Kazimierz Kaden-Bandrowski oraz jego synowie zostali pochowani na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie, w kwaterze 4-1-3. Ich życie i losy pozostają pamięci, ukazując tragiczne konsekwencje wojennych zawirowań w Polsce.

Ordery i odznaczenia

Juliusz Kaden-Bandrowski, znany polski pisarz, został odznaczony wieloma prestiżowymi medalami i odznaczeniami za swoje zasługi dla kraju. Wyróżnienia te są istotnym elementem jego dorobku i uznania społecznego.

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 3 maja 1928,
• Krzyż Niepodległości, który otrzymał 13 kwietnia 1931,
• Krzyż Walecznych, nadany w 1922 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany dwukrotnie: 9 listopada 1932 oraz 10 listopada 1938,
• Order Leopolda II, nadany przez Belgię.

Twórczość literacka

Twórczość Juliusza Kaden-Bandrowskiego, ulubionego autora wielu, jest bogata w różnorodne formy literackie. Oto przegląd jego dzieł, które ukazały się w poszczególnych latach:

• 1911 – Niezguła (powieść), Zawody (zbiór nowel),
• 1913 – Proch,
• 1914 – Zbytki (opowiadania),
• 1915 – Piłsudczycy, Bitwa pod Konarami (wspomnienia), Iskry (nowele),
• 1916 – Mogiły, Spotkanie,
• 1919 – Łuk,
• 1920 – Jesień (dramat),
• 1922 – Generał Barcz,
• 1923 – Karty w tas (dramat), Wakacje moich dzieci (opowiadania),
• 1924 – Przymierze serc i inne nowele,
• 1925 – Miasto mojej matki (opowiadania),
• 1926 – Europa zbiera siano (reportaże),
• 1926 – W cieniu zapomnianej olszyny (opowiadania),
• 1927 – Nad brzegiem wielkiej rzeki (opowiadania dla młodzieży),
• 1928 – Czarne skrzydła, cz. 1: Lenora (powieść),
• 1929 – Czarne skrzydła, cz. 2: Tadeusz (powieść),
• 1932 – Aciaki z I A (opowiadania),
• 1933 – Mateusz Bigda,
• 1939–1942 – Białe skrzydła (pierwodruk zachowanych fragmentów pt. Jedwabny węzeł w 1959),

Ekranizacje

Temat ten odnosi się do filmowych adaptacji, które wiążą się z twórczością Juliusza Kadena-Bandrowskiego.

Upamiętnienie

W dniu 22 lutego 1980 na terenie warszawskiej dzielnicy Bemowo zyskała swoją nazwa jedna z ulic, co stanowi symboliczne upamiętnienie Juliusza Kadena-Bandrowskiego. Ta formuła oddania hołdu nie ogranicza się tylko do stolicy.

W miastach, takich jak Kraków oraz Dąbrowa Górnicza, również można znaleźć ulice, które noszą imię tego wybitnego pisarza, co podkreśla jego znaczenie w polskiej literaturze i kulturze.

---

Oceń: Juliusz Kaden-Bandrowski

---