Wanda Gołkowska

---

Życiorys

Wanda Gołkowska to postać niezwykle ważna dla polskiej kultury i sztuki. Urodziła się w Rzeszowie, w rodzinie, gdzie ojciec, Czesław Gołkowski, pełnił rolę inżyniera dróg i mostów, a matka, Olga z domu Pelc, była pianistką. Z uwagi na zawodowe obowiązki ojca, rodzina często zmieniała swoje miejsce zamieszkania. Wanda, jako najmłodsza spośród trzech córek, uczęszczała do szkoły podstawowej oraz gimnazjum w miejscowościach takich jak Grajewo. Szkołę średnią rozpoczęła w Lwowie po przeprowadzce rodziny Gołkowskich w 1939 roku, a jej edukacja w czasie II wojny światowej kontynuowana była na tajnych kompletach. Warto wspomnieć, że w tym okresie angażowała się również jako łączniczka w Armii Krajowej.

Po zakończeniu wojny, rodzina Gołkowskich, w wyniku przesiedleń repatriacyjnych, trafiła najpierw do Trójmiasta, a później do Torunia, aby ostatecznie osiedlić się w 1946 roku we Wrocławiu, na ziemiach odzyskanych. Tam Wanda była jedną z pierwszych studentek w Wyższej Szkole Sztuk Pięknych, która powstała pod przewodnictwem rektora Eugeniusza Gepperta. W 1950 roku zawarła związek małżeński z Janem Chwałczykiem, kolegą ze studiów oraz pracowni.

Równocześnie z trzecim rokiem studiów w sztukach pięknych, Wanda rozpoczęła również naukę na kierunku polonistyka na Uniwersytecie Wrocławskim. Po ukończeniu studiów na Wydziale Malarstwa i obronie dyplomu w pracowni rektora, podjęła pracę jako asystentka. Związała się z wrocławską uczelnią przez wiele lat, mając znaczący wpływ na edukację kolejnych pokoleń studentów. W 1980 roku uzyskała tytuł docenta, a w 1989 roku tytuł profesora nadzwyczajnego. Ostatecznie, w 1991 roku, Wanda Gołkowska otrzymała tytuł naukowy profesora zwyczajnego.

W 2006 roku została wyróżniona Srebrnym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”, zaś w 2011 roku uhonorowano ją Złotą Odznaką ZPAP. Jej działalność artystyczna oraz pedagogiczna pozostawiła trwały ślad w polskiej sztuce, a jej osiągnięcia są dowodem na to, jak ważną rolę odgrywała w kształtowaniu przyszłych pokoleń artystów.

Twórczość i działalność artystyczna

Po zakończeniu studiów na wrocławskiej PWSSP w latach pięćdziesiątych, Wanda Gołkowska przystąpiła do współpracy z grupą Poszukiwania Formy i Koloru, w skład której weszli także jej mąż Jan Chwałczyk, Mieczysław Zdanowicz oraz Jerzy Boroń. Następnie artystka była częścią Grupy Wrocławskiej. W 1965 roku zyskała uznanie, biorąc udział w I Biennale Form Przestrzennych w Elblągu, gdzie jej forma przestrzenna została umieszczona przy ul. Rycerskiej w tymże mieście. Rok później uczestniczyła w Sympozjum Artystów i Naukowców w Puławach, a od połowy lat 60. brała udział w kluczowych edycjach słynnych Plenerów Koszalińskich organizowanych w Osiekach.

W 1968 roku artystka zorganizowała wystawę zatytułowaną „Układy otwarte” we wrocławskiej Galerii pod Moną Lizą, której prowadzenie zawdzięczała Jerzemu Ludwińskiemu. Współczesne prace, prezentowane na tej wystawie, były ruchomymi kompozycjami stworzonymi głównie z drewnianych klocków. Gołkowska przewidywała, że odbiorcy będą mogli interweniować w te proponowane układy, co wprowadzało ich w sam proces twórczy. Jak podkreślała:

„Opowiadam się w tej chwili za układami otwartymi. (…) Układ otwarty jest przeciwieństwem idealistycznej koncepcji sztuki – dążenia do jednego, absolutnego, idealnego rozwiązania, przeciwieństwem tradycyjnego pojęcia stabilności dzieła – zakłada, że istnieje matematycznie określona / nieograniczona ilość zmian, wynikająca z przesunięć mechanicznych, ruchu widza, wprowadzenia ruchu fizycznego, wprowadzenia ruchu światła. Daje odbiorcy możliwość aktywnego włączenia się w akcję. Artysta przeprowadza wybór, decyduje i przewiduje.”

W latach 70. Gołkowska miała znaczący wpływ na rozwój sztuki konceptualnej, realizując wiele interesujących projektów, w tym takie jak „Dezaprobatory”, „Akcja Bezinteresownego Zwielokrotniania Materialnych Dzieł Sztuki”, „Kinestezjon”, a także przeprowadzając akcję „Ziemia” oraz tworząc „Kolekcje” pojęć: „Ziemi”, „Błękitów”, „Art’ów”. Jej dzieło „Kompozycja zmienna” zaprezentowane na Sympozjum Wrocław ’70, miało na celu umiejscowienie jej na podwórkach lub placach zabaw, pełniąc funkcję instalacji do zabawy. Gołkowska była obecna na wielu ważnych wydarzeniach artystycznych tamtych lat, takich jak wystawa „Sztuka Pojęciowa” w Galerii pod Moną Lizą w 1970 roku, Sympozjum Złotego Grona w Zielonej Górze w 1971, Plener Ziemia Zgorzelecka w tym samym roku, Międzynarodowy Festiwal w Edynburgu w 1972 roku oraz „Interwencje” w Pawłowicach w 1975 roku i „Artycypacje” w Dłusku w latach 1976 i 1977. Uczestniczyła również w Sympozjum Jankowice w 1978 roku. Od początku lat 70. aktywnie współtworzyła międzynarodową sieć mail artu.

W latach 80. i 90. w jej twórczości dominowały prace o wyraźnym rygorze geometrycznym, w tym cykle rysunkowe, inspirowane ciągiem Fibonacci oraz „złotą proporcją”, której podstawą jest wartość fi (gr. phi). Po 2000 roku artystka powróciła do tworzenia kompozycji przestrzennych, wykorzystując drewniane klocki. W latach 1984–2005 brała udział w plenerach artystycznych, które zorganizowała Bożena Kowalska w Białowieży, Okunince oraz Orońsku. W latach 90. uczestniczyła także w inicjatywach artystycznych i wystawienniczych organizowanych przez Gerarda Jürgena Bluma-Kwiatkowskiego, zarówno w Polsce, jak i w Niemczech. W latach 2000–2013, wraz z mężem Janem Chwałczykiem oraz studentami ze swojej pracowni nr 112 z wrocławskiej ASP, prowadziła grupę Kontynuacja i Sprzeciw.

Jej prace znajdują się w różnych muzealnych kolekcjach, w tym we Wrocławiu, Chełmie, Koszalinie, Elblągu, Orońsku, Warszawie oraz Hünfeld, a także w wielu prywatnych zbiorach. Wspólnie z mężem, Janem Chwałczykiem, wniosła istotny wkład w organizację i ożywienie życia artystycznego we Wrocławiu po II wojnie światowej, współtworząc ważne manifestacje polskiej sztuki awangardowej w drugiej połowie XX wieku. W latach 1953–2006 brała udział w około 300 wystawach, plenerach, sympozjach i innych działaniach artystycznych. Gołkowska zorganizowała ponad 30 indywidualnych wystaw zarówno w Polsce, jak i za granicą. Została pochowana na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu.

---

Oceń: Wanda Gołkowska

---