Budziwój

---

Położenie, geografia i podział

Budziwój znajduje się w centralnej części województwa podkarpackiego, zlokalizowany na południowy zachód od Rzeszowa. Stanowi najbardziej na południe wysuniętą dzielnicę tego miasta. Otoczony jest przez sąsiednie miejscowości, takie jak Tyczyn, Hermanowa, Lubenia, Siedliska oraz Boguchwała, a także graniczy z częściami Rzeszowa: Białą od wschodu oraz Drabinianką od północy.

Obszar ten jest zróżnicowany pod względem ukształtowania terenu. W północnej części, obejmującej Kolonię, Dębinę, Porąbki i Pułanek, dominują niziny, podczas gdy południowa część charakteryzuje się bardziej pagórkowatym krajobrazem. Na obszarze Budziwoja można znaleźć lokalne nazwy topograficzne, które odzwierciedlają specyfikę każdego z fragmentów. Na przykład północny fragment, nazywany Podłężem, zawdzięcza swoją nazwę rozległym łęgom, które tam występują.

Północno-zachodnia część, znana jako Porąbki, powstała z kolei z powodu wyrębu lasów. Obszar pól w pobliżu Siedlisk nosi nazwę Pułanek, odniesiona do niewielkich przydziałów ziemi. Na nich występowały pola rozciągające się w kierunku lasu, które były znane jako Podlesie, a w bezpośrednim sąsiedztwie tej strefy znajdował się przysiółek nazwany Przylaskiem. Pagórkowaty teren, który rozciąga się w kierunku Przylasku oraz Hermanowej, jest odwadniany przez potok Hermanówka. W górnej części tego potoku wpadają dwa małe dopływy, które nadały tej strefie miano Potoki.

Budziwój, który można określić jako typową wielodrożnicę, dzieli się na dwie części: Górę i Dół. W 1939 roku powstała nowa część wsi zwana Kolonią lub Działkami, która została zaaranżowana na rozparcelowanych polach majątku tyczyńskiego w pobliżu cmentarza. Jej mieszkańcy pochodzili głównie ze Zgłobnia, a inna kolonia z Dębiny. Najstarszą częścią dzielnicy jest obszar zlokalizowany w zakolu potoku Hermanówki, po jego południowej stronie, gdzie przebiegają ulice: Sportowców, Studzianki, Góra oraz Poselska.

Wysokość najwyższego punktu dzielnicy, który znajduje się w Przylasku, to 384 m n.p.m.

Historia

Najstarsze znane zapisy dotyczące wsi sięgają roku 1423, jednak tradycje osadnicze w tym rejonie mogą sięgać nawet wieku XIII. Pierwszym udokumentowanym sołtysem był Piotr, który pojawił się w zapiskach sądu ziemskiego w Tycznie z 1425 roku. Osada została założona na zasadach prawa niemieckiego, a osadnicy przybyli tutaj z Śląska.

W 1450 roku wieś była w rękach Jana z Pilczy, syna Elżbiety Granowskiej, która była trzecią żoną Władysława Jagiełły. W szesnastym wieku wieś znalazła się w posiadaniu rodu Pileckich. Wówczas dysponowała około 27 łanami ziemi (około 594-702 ha), a także miała karczmę oraz browar. Z kolei w 1668 roku na terenie osady znajdował się folwark, dwór, browar, staw oraz dwie sadzawki. Wtedy mieszkało tutaj 28 kmieci oraz 22 zagrodników i 13 budników, którzy byli zobowiązani do pracy na rzecz właściciela ziemskiego.

W 1808 roku wieś liczyła 149 domów i 1121 mieszkańców. W połowie XIX stulecia założono pierwszą szkołę, a pod koniec wieku istniały już dwa folwarki, Wyspa i Hiszpanka. Na początku XX wieku w Budziwoju zorganizowano czytelnię oraz oddział Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz towarzystwo strzeleckie. W 1905 roku rozpoczęto budowę kościoła pod wezwaniem Matki Boskiej Śnieżnej na podstawie neogotyckiego projektu Adolfa Sumpera, a jego fundatorem była Gmina, wspierana przez rodzinę Radziwiłłów. W 1919 roku powstała także Ochotnicza Straż Pożarna.

W trakcie II wojny światowej na terenie wsi działała komórka Związku Walki Zbrojnej oraz oddział Batalionów Chłopskich. 25 czerwca 1943 roku Budziwój i Siedliska zostały otoczone przez żandarmerię i niemiecką policję. Zgromadzono około 150 mężczyzn z obu miejscowości, a w wyniku śledztwa, mającego na celu z wymuszenie przyznania się do działalności w ruchu oporu, zamordowano 9 osób. Ciała ofiar spoczęły na cmentarzu w Lubieni, a po wojnie zbrodnia została upamiętniona obeliskiem.

Przed wybuchem wojny w 1934 roku oraz w latach powojennych dokonano podziału obu folwarków. W latach 60. i 90. XX wieku odbyła się gruntowna przebudowa starego kościoła i prace nad budową nowego. W miejscowości funkcjonowały Dom Wiejski, Ośrodek Zdrowia oraz szkoła.

W przededniu przyłączenia Budziwoja do Rzeszowa zagadnienie to było analizowane przez miejskie służby planistyczne od dłuższego czasu. Szereg aspektów uwzględnionych przez miejskie władze dotyczył m.in. budowy miejskich dróg, które miały na celu odciążenie ruchu tranzytowego w śródmieściu, jak również ochrony terenów w pobliżu ujęcia wody dla miasta oraz pozyskania nowych obszarów pod budownictwo jednorodzinne. Początkowo myślano o przyłączeniu jedynie północnej części sołectwa (zwanej tzw. Kolonią), co spotkało się z protestem mieszkańców, którzy opowiedzieli się za włączeniem całej miejscowości do Rzeszowa.

W wyniku działań Komitetu na Rzecz Przyłączenia Budziwoja do Rzeszowa, prezydent Rzeszowa wyraził zgodę na włączenie całej miejscowości do miasta. Ostatecznie decyzją Rady Ministrów z 28 lipca 2009 roku sołectwo zostało włączone do granic Rzeszowa 1 stycznia 2010 roku.

Budziwój jest także miejscem urodzin znanych postaci, w tym:

• ks. Mariana Borowca (1891–1949),
• Mieczysława Bombę.

---

Oceń: Budziwój

---