Aleja Pod Kasztanami w Rzeszowie

Unikalne ukształtowanie terenu umożliwiło zabudowę tylko jednej strony alei, natomiast druga strona pozostała otwarta ze względu na znaczny spadek terenu. Nazwa uliczki wywodzi się od niegdyś rosnących kasztanów, które zdobiły jej brzeg.

Trakt ten powstał w końcu XVIII wieku, w okresie, kiedy majątek zamkowy został rozparcelowany i sprzedany prywatnym osobom. Z planów z 1828 roku, znanych jako Ideal Plan des südlicher Theiles der Stadt, wynika, że na obszarze dawnego ogrodu zbudowano wówczas dwa imponujące obiekty: Pałac Burgallera oraz dom Prevota. Zlikwidowano również jedną z kordegard.

Początkowo Aleja Pod Kasztanami była ciasnym przejściem, które pełniło rolę krótkiej drogi między ogrodami nowo powstałych willi a fosą zamku. Stabilniejsza zabudowa uliczki miała miejsce pod koniec XIX oraz na początku XX wieku, kiedy to aleja stała się popularnym miejscem spacerowym oraz lokalizacją dla ekskluzywnych domów, które według E. Swieykowskiego, były „płodami fantazji i smaku wiedeńsko-galicyjskiego”. Urok i symetrię tego miejsca podkreślał barokowy styl letniego pałacu, do którego wzdłuż wytyczono nową, prostopadłą ulicę.

Na przeciwko pałacu wzniesiono okazałą willę, zaprojektowaną przez architekta Hołubowicza, zbudowaną dla rodziny Jabłońskich (nr 6) w 1903 roku. Budynek ten, z bogato zdobionym portalem oraz emblematem stylizowanym na inicjał F. J., wykazuje cechy architektury barokowej. Elewacja południowa, która zwrócona jest w stronę zamku, jest samowystarczalna w trzech segmentach, co nadaje jej wyjątkowy charakter.

Dwie kolejne wille, znajdujące się pod numerami 8 i 9, powstały według projektu T. Tekielskiego w 1899 i 1900 roku. Starsza z nich, willa nr 8, nawiązuje do stylu szwajcarskiego budownictwa ludowego, a jej fundatorem był Włodzimierz Piliński. Parterowy, prostokątny budynek z skomplikowanym dachem i okazałymi detalami, cieszył się dużym uznaniem wśród ówczesnych mieszkańców Rzeszowa. Natomiast młodsza willa, znana jako dom Pod Sową, zaprojektowana przez Tekielskiego, miała przypominać mały zamek, z ziejącą wieżą oraz bogato zdobioną fasadą, na której widniał zegar słoneczny wykonany w technice sgraffito.

Pozostałe parcele w alei pozostają niezabudowane, z wyjątkiem zniszczonej dwupiętrowej kordegardy, która pochodzi z 1737 roku. W otoczeniu alei znajdują się głównie zaplecza XIX-wiecznych, secesyjnych kamienic, których fasady zwrócone są ku ulicy Zamkowej oraz Lis-Kuli. Ostatnią budowlą w tej linii jest elegancka kamienica Różyckich (Pod Kasztanami 18), która została ukończona do roku 1910.