Józef Zając (generał)

---

Życiorys

Józef Ludwik Zając przyszedł na świat 14 marca 1891 roku, w Rzeszowie, w rodzinie Szymona oraz Izabeli z Kowalskich. W latach 1901–1903 uczęszczał do gimnazjum w Rzeszowie, a następnie kontynuował naukę w Wadowicach, gdzie uzyskał maturę w 1909 roku. Po ukończeniu edukacji średniej, rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W grudniu 1915 roku obronił pracę doktorską z zakresu filozofii, koncentrując się na kwestiach widzenia przestrzennego.

W latach 1912–1914 aktywnie uczestniczył w Związku Strzeleckim, gdzie ukończył program szkoły oficerskiej. Swoją wojskową karierę rozpoczął od wstąpienia do Legionów Polskich w sierpniu 1914 roku, gdzie pełnił różnorodne funkcje dowódcze, od kadry plutonu aż po dowództwo pułku. W czasie swojej służby wojskowej, między czerwcem a lipcem 1917 roku, uczestniczył w kursie szkoleniowym w Ostrowi Mazowieckiej, jednocześnie przewodnicząc polskiemu dowództwu kursu.

W lipcu 1917 roku Zając przejął dowództwo 6 pułku piechoty, a od 1 sierpnia 1917 roku dowodził 5 pułkiem piechoty. Jego kariera rozwijała się, gdy we wrześniu objął stanowisko dowódcy 3 pułku piechoty Polskiego Korpusu Posiłkowego w Przemyślu. Miał za sobą kampanie karpackie, besarabskie oraz wołyńskie, w trakcie których odniósł rany. 15 marca 1918 roku, wraz z II Brygadą dowodzoną przez generała Józefa Hallera, przeszedł na Ukrainę, gdzie objął dowództwo 15 pułku strzelców w II Korpusie Polskim. Niestety, 11 maja 1918 roku został wzięty do niewoli przez Niemców, jednak zdołał uciec i dotrzeć do Francji.

W grudniu 1918 roku uczestniczył w kursie doskonalenia oficerów w Quintin, gdzie jednocześnie pełnił funkcje dowódcze nad polską grupą. Po ukończeniu kursu w styczniu 1919 roku, został przydzielony do francuskiego dowódcy obozów szkoleniowych Armii Polskiej. W ciągu dwóch miesięcy udało mu się objąć dowodzenie pułkiem szkolnym w Dywizji Instrukcyjnej. Po powrocie do Polski w maju 1919 roku, przewodniczył Komisji Regulaminów i Tłumaczeń w Dyrekcji Wyszkolenia Armii oraz pełnił rolę dowódcy grupy szkół piechoty w Modlinie i Rembertowie.

Od sierpnia do października 1919 roku był członkiem Centralnej Komisji Wyszkolenia Ministerstwa Spraw Wojskowych. Wkrótce po tym został skierowany na studia do francuskiej Wyższej Szkoły Wojennej (franc. École Supérieure de Guerre) w Paryżu. Po powrocie do Polski, zastał kraj zaangażowany w wojnę polsko-bolszewicką. W dniu 17 sierpnia 1920 roku powierzono mu stanowisko szefa sztabu najpierw Grupy Operacyjnej „Dolna Wisła” 5 Armii, a później Północnej Grupy Operacyjnej 2 Armii. Od 10 października 1920 roku Zając był szefem sztabu 3 Armii.

Maj 1921 roku przyniósł mu nowe zadania, bowiem został I oficerem sztabu generała broni Tadeusza Rozwadowskiego, Inspektora Armii Nr II w Warszawie. Od stycznia 1922 roku pełnił funkcję szefa Oddziału I Sztabu Generalnego, a 8 czerwca 1922 roku został włączony do 3 Pułku Piechoty Legionów. W kwietniu 1923 roku ukończył kurs w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie, a w październiku 1924 roku – kurs dla generałów i pułkowników w Paryżu. 1 grudnia 1924 roku Zając otrzymał awans na generała brygady.

Od grudnia 1925 roku pełnił czasowo obowiązki I zastępcy szefa Sztabu Generalnego. 12 kwietnia 1926 roku mianowano go dowódcą 23 Dywizji Piechoty w Katowicach. W 1936 roku, po kolejnych awansach wojskowych, objął niezwykle odpowiedzialne stanowisko Inspektora Obrony Powietrznej Państwa, a także dowódcy Obrony Przeciwlotniczej Ministerstwa Spraw Wojskowych. Wprawdzie w 1937 roku ukończył kurs pilotażu, jednak jego dalsza kariera zmierzała w kierunku dowództwa w obszarze lotnictwa i obrony przeciwlotniczej.

Po klęsce wrześniowej w 1939 roku, Zając przeszedł przez Rumunię, aby dotrzeć do Francji, gdzie z dnia na dzień objął stanowisko dowódcy Lotnictwa i Obrony Przeciwlotniczej. 22 lutego 1940 roku, został dowódcą Polskich Sił Powietrznych. W dniu 9 października 1939 roku, w wyniku wydarzeń związanych z przybyciem do Francji, stał się częścią Naczelnego Komitetu Wykonawczego ZHP, który działał pod egidą Grażyńskiego oraz współpracowników.

Po klęsce Francji, w czerwcu 1940 roku, ewakuował się do Wielkiej Brytanii. Po przybyciu tam, jego kariera zawiodła go do Szkocji, gdzie objął dowództwo Wojska Polskiego na Środkowym Wschodzie i został awansowany do stopnia generała dywizji. W okresie od września 1942 roku, aż do marca 1943 roku był zastępcą dowódcy Armii Polskiej na Wschodzie.

Po demobilizacji w 1948 roku, Zając osiedlił się w Edynburgu, gdzie podjął studia w zakresie psychologii i historii sztuki. Po uzyskaniu drugiego stopnia doktora filozofii z zakresu psychologii, pracował na Uniwersytecie Edynburskim do 1957 roku. W 1954 roku wyjechał na naukową podróż do Stanów Zjednoczonych, gdzie wygłosił prelekcje na wielu uczelniach. Jako członek Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, nawiązał współpracę z zagranicznymi czasopismami, takimi jak „British Journal of Psychology” oraz „American Journal of Psychology”, a po 1956 roku także z krajowymi wydaniami, w tym „Przegląd Psychologiczny” i „Estetyka”.

W 1957 roku Zając osiedlił się w Kanadzie. On oraz jego żona postanowili przekazać kolekcję obrazów dla przyszłego Muzeum Śląskiego w Katowicach. Kolekcja ta składająca się z 108 obrazów oraz 1765 grafik została wysłana statkiem „Jarosław Dąbrowski” do Polski w dniu 7 listopada 1957 roku. W dniu 17 czerwca 1958 roku kolekcja została po raz pierwszy zaprezentowana podczas wystawy w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu, kiedy ofiarodawcy przebywali już w Ottawie.

Ostatnie lata swojego życia Zając poświęcił na spisywanie swoich wspomnień, które nosiły tytuł „Dwie wojny”. Zmarł w Ottawie po krótkiej chorobie w dniu 12 grudnia 1963 roku. Został pochowany na cmentarzu Notre Dâme. Życie osobiste generała było równie bogate, bowiem był żonaty z Janiną z Szymańskich i miał dwoje dzieci: syna Jana oraz córkę Barbarę. Pamięć o jego postaci trwa, w szczególności poprzez 21 dywizjon przeciwlotniczy 21 Brygady Strzelców Podhalańskich w Jarosławiu, który nosi jego imię.

Publikacje autorskie

Oto szereg znaczących publikacji poświęconych różnorodnym tematom, które powstały pod kierunkiem Józefa Zająca.

• Badania nad wytwarzaniem się mechanizmów skojarzeń, Kraków 1913,
• Słownik taktyczny francusko-polski, Warszawa 1919,
• O podstawach karności wojskowej, Warszawa 1922,
• Szkolenie taktyczne dowódców, Warszawa 1935,
• Z problematyki widzenia przestrzennego, Poznań 1959, 1961,
• Dwie wojny, t. 1, Mój udział w wojnie o niepodległość i w obronie powietrznej Polski, Londyn 1964, t. 2, W Szkocji i na Środkowym Wschodzie, Londyn 1967.

Awanse

Józef Zając, wybitny oficer, osiągnął znaczące awanse w trakcie swojej kariery wojskowej, które świadczą o jego umiejętnościach i poświęceniu. Oto kluczowe etapy jego awansów:

• porucznik – 20 października 1914 roku,
• kapitan – 14 marca 1915 roku,
• major – 1 listopada 1916 roku,
• podpułkownik – 1918 roku,
• pułkownik – 22 maja 1920 roku, zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 roku, w piechocie, w grupie oficerów byłej armii gen. Hallera; 3 maja 1922 roku zweryfikowany ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku oraz 46. lokatą w korpusie oficerów piechoty,
• generał brygady – 1 grudnia 1924 roku, ze starszeństwem z dniem 15 sierpnia 1924 oraz 27. lokatą w korpusie generałów,
• generał dywizji – 3 maja 1942 roku.

Ordery i odznaczenia

Józef Zając, jako wybitny generał, został uhonorowany licznymi odznaczeniami, które podkreślają jego zasługi w służbie wojskowej oraz działalności na rzecz niepodległości Polski.

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski przyznany 11 listopada 1934 roku „za zasługi w służbie wojskowej”,
• Krzyż Niepodległości, nadany 6 czerwca 1931 roku „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymał 2 maja 1923 roku,
• Krzyż Walecznych, który przyznano mu czterokrotnie; pierwszy i drugi raz w 1921 roku „w zamian za otrzymaną wstążeczkę biało-amarantową b. armii gen. Hallera”,
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami,
• Złoty Krzyż Zasługi po raz drugi, przyznany 10 czerwca 1939 roku „za zasługi na polu pracy społecznej”,
• Złoty Krzyż Zasługi po raz pierwszy, który otrzymał 19 marca 1931 roku „za zasługi na polu organizacji i wyszkolenia wojska”,
• Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej,
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921,
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości,
• Znak Pilota, przyznany 4 maja 1939 roku, z dniem 1 stycznia 1939,
• Krzyż Komandorski Orderu Gwiazdy Rumunii,
• Krzyż Komandorski francuskiego Orderu Legii Honorowej, przyznany w 1934 roku,
• Krzyż Oficerski włoskiego Orderu Świętych Maurycego i Łazarza,
• Krzyż Kawalerski francuskiego Orderu Legii Honorowej, który otrzymał w 1921 roku,
• Krzyż Kawalerski brytyjskiego Orderu Łaźni,
• austro-węgierski Krzyż Zasługi Wojskowej,
• austro-węgierski Medal Zasługi Wojskowej,
• Medal Zwycięstwa, nadany 12 grudnia 1921 roku,
• pruski Krzyż Żelazny 2. klasy, przyznany 12 maja 1917 roku.

Każde z tych odznaczeń stanowi trwały ślad jego odwagi i poświęcenia, ukazując znaczenie, jakie miał dla historii Polski.

---

Oceń: Józef Zając (generał)

---